سیستم های مدیریت کیفیت

متاسفانه کمک‌های اولیه غالباً باعث گمراهی در تشخیص و درمان مناسب می شود. از طرفی نوع مار گزنده ، محل گزش، شرایط و امکانات محلی ، زمان لازم برای رساندن مصدوم به مراکز درمانی ،‌وسیله نقلیه ،‌شدت مسمومیت ،‌ تجهیزات مراکز درمانی نزدیک به محل حادثه و سایر موارد همگی متفاوت هستند لذا ارائه یک دستورالعمل کلی و قابل اجرا در تمام موارد مار گزیدگی و برای تمام مناطق و کشورها مقدور نمی باشد .

کمک‌های اولیه بستگی به شرایط محلی دارد و باید حتی‌المقدور سریع ، ساده ، سودمند و به بیمار آسیب نرساند و انجامش برای هر کس مقدور باشد . بهترین نوع کمک‌های اولیه همان رساندن بیمار هر چه سریعتر به مراکز درمانی است تا از امکانات و مراقبت‌های لازم پزشکی بهره مند گردد . ضمناً در طی این مدت بیمار را در محلی که به اندازه کافی هوا داشته باشد ، گرم و بی حرکت و در استراحت کامل قرار دهند . از هر گونه شرح و بیانی که باعث هیجان در بیمار شود باید خودداری کرد . رفتار آرام و برخورد محبت آمیز و جلب اعتماد بیمار از هیجان او می کاهد .
استفاده از روش‌های قدیمی کمک‌های اولیه از قبیل شکاف دادن زخم بریدن زخم سوراخ کردن زخم، مکیدن زخم ، گذاردن کیسه یخ ، داغ کردن محل گزش ، قطع عضو ، شوک الکتریکی ، بستن تورنیکه محکم و مالیدن یا تزریق مواد شیمیایی یا دارویی در محل گزش امروزه توصیه نمی شود و معتقدند که مخاطرات و عوارض این گونه اعمال بیش از منافع آنها است .

برای مطالعه به ادامه مطلب مراجعه کنید …

بطور کلی کمک‌های اولیه را به شرح زیر می توان خلاصه کرد :

۱- به منظور جلوگیری از نفوذ و جذب سم باید از روش بانداژ استفاده نمایید . ولی اگر با توجه به امکانات محلی تنها روش تورنیکه ( شریان بند ) مقدور است در این صورت بهتر است اصول زیر مراعات و عملی گردد :
بعد از گزش مار ، فوراً بالای محل گزش را با  تورنیکه (Tourniquet) می بندند . برای بستن می توان از نوار پارچه ای (به عرض سه سانتیمتر) استفاده کرد . تا زمانیکه بست مناسب تهیه شود ، ناحیه بالای گزش را باید با دست و با فشار مناسب گرفت تا مانع نفوذ سم شود . توصیه می شود که میزان محکم بستن تورنیکه باید به اندازه ای باشد که یک انگشت دست نه به سهولت و نه به سختی از زیر آن رد شود. پس از بستن بالای موضع هر ۱۵ دقیقه آنرا به مدت چندین ثانیه (یک و نیم دقیقه) باز نموده و مجدداً بست را ببندید . اگر بست پهن و ضخیم باشد ، می توان به مدت یک و نیم تا دو ساعت از آن استفاده کرد .

در موارد زیر از بست یا تورنیکه استفاده نمی شود :
• موقع تزریق سرم ضد مار گزیدگی
• موقع بروز تورم ناشی از مار گزیدگی
• وقتی بیش از یک ساعت از گزش مار گذشته باشد .
• نوع مار غیر سمی باشد.

۲- روش بانداژ و بی حرکت نگهداشتن اندام :

محل گزش و اطراف آنرا (حداکثر ممکن از اندام مصدوم) فوراً باید باند پیچی نمود. برای بانداژ از باند یا نوار پارچه ای نسبتاً پهن مانند مچ پیچ استفاده می شود (باند از پارچه کرپ یا هر پارچه نرمی مانند حوله که به صورت بریده یا نوار پهن باشد ، انتخاب می کنند) . عضو مصدوم را باید ثابت نگهداشت . برای ثابت کردن یا بی حرکت نمودن اندام از تخته شکسته بندی یا چوب و غیره نیز می شود استفاده کرد  اندام مصدوم را باید روی تخته مزبور قرار داد و مجدداً باند پیچی نمود و او را هر چه زودتر به درمانگاه یا پزشک رسانید . تا رسیدن به مراکز درمانی یا پزشک ، عضو مصدوم را باید ثابت و بی حرکت نگهداشت و بانداژ را باز نکرد . در صورت انجام این روش (Bandage and immobilization) دیگر از روش بست یا تورنیکه استفاده نمی شود .

۳- اگر گزش مستقیم و عمقی باشد ، محل گزش را سوراخ نمی نمایند و شکاف نمی دهند .

۴- در صورت امکان مار گزنده را بکشید و همراه بیمار به مراکز درمانی یا پزشک ببرید .

۵- روش بانداژ تا حدی از نفوذ و حرکت سم در بدن جلوگیری می کند و در حالات خفیف گزش ، اصولاً روش مناسبی می باشد .

۶- اگر بانداژ ناحیه کتف مقدور باشد ، انجام آن نباید مانع حرکت آزاد قفسه سینه شود .

۷- گزش در ناحیه گردن و سر کمک‌های اولیه ندارد .

۸- در روش بانداژ دو موضوع ناخوشایند وجود دارد (۱) اگر گزش مار دارای اثر تخریب کننده موضعی باشد در این صورت مشکل شدت پیدا می کند (۲) اگر باند پیچی محکم تر از حد معمول انجام شود به گردش خون آسیب می رساند و درد را افزایش می دهد .

۹- روش بانداژ به عنوان کمک‌های اولیه از ۳ لحاظ مفید و مورد توجه است (۱) اگر بیمار در مدت ۳ ساعت نتواند به مراکز درمانی برسد (۲) اگر گزش توسط مارهای کبرای جنوب کشور یا کفچه مار یا مار دریایی انجام پذیرد (۳) اگر گزش توسط مارهای ناشناخته انجام شود .

۱۰-بطور کلی هیچ نوع ماده خوراکی اعم از غذا و نوشیدنی نباید به بیمار خوراند . در صورت نیاز و ضرورت مقدار کمی آب برای رفع تشنگی و با احتیاط می توان به بیمار خوراند . در صورت نداشتن علائم عصبی تجویز مقدار کمی آرام بخش مانند دیازپام خوراکی ضرری ندارد ولی از مصرف آسپرین باید خودداری شود . از مصرف مشروبات الکلی و یا تجویز مرفین جداً باید خودداری شود .

تشخیص مار گزیدگی :
اصولاً دست یا پا بیشتر در معرض گزش مار می باشد . چنانچه تصادفاً سرخ رگها یا سیاهرگی مورد حمله مار قرار گیرد و سم مستقیماً و به مقدار کافی وارد جریان خون شود ، غالباً مرگ با یک تشنج سریع در چند دقیقه فرا می رسد . بطور کلی مسمومیت با زهر مار یک حالت اورژانس دارد که مستلزم مراقبت فوری و داشتن تجربه کافی در تشخیص و درمان است . تاخیر در مداوا یا درمان ناقص چه بسا عواقب وخیمی به بار خواهد آورد
گاهی ممکن است دندان مار آلوده به میکروب ،‌ویروس یا انگل باشد در این صورت گزش آن باعث جراحات سخت و احیاناً سبب انتقال بعضی بیماری‌های میکربی ،‌ویروسی یا انگلی خواهد بود . شک و تردید در سمی و غیر سمی بودن باعث ناراحتی فردی می شود و احتمال دارد با گزش یک مار سمی زهر وارد بدن شکار نشود یا برعکس گزش مار غیر سمی باعث احساس هیجان و حتی عوارض عصبی و روانی گردد . این هیجانات ممکن است سستی و ناتوانی و سرگیجه ایجاد کند و موجب تشدید و بی نظمی تنفس و نبض و گاهی هم بروز یک حالت شوک ابتدایی شود . از طرفی تمام این علائم ممکن است بعد از یک مسمومیت واقعی ظاهر شود بنابراین در موقع درمان یک مصدوم باید تمام نشانیها را به خاطر داشت .
اصولاً زهر مار از نظر آزمایشگاهی از یک سری عوامل مختلف تشکیل می شود در حالی که از نظر بالینی زهر افعی‌ها روی خون (Vasculotoxin) و زهر مارهای دریایی روی ماهیچه‌ها (Myotoxin) اثر می کند .

گزش‌های ناشناخته ای که در مار گزیدگی غالباً موجب تردید می شوند عبارتند از :
(۱) آسیب‌های حاصله از برخورد با اشیاء (تیغ ، خار و اشیاء نوک تیز و غیره )
(۲) آسیب‌های حاصله از گزش و نیش عقرب ، رتیل ، حشرات ، جوندگان و جانوران آبزی .
(۳) مار گزیدگی با علائم یا بدون علائم مسمومیت .
(۴) مار گزیدگی با داشتن علائم خفیف مسمومیت و یا داشتن علائم شدید مسمومیت که منجر به مرگ می شود .
درد و تورم در آسیب‌های حاصله از اشیاء غالباً پیشرفت مستمر ندارد و محدود می باشد . گزش و نیش بند پایان به ندرت باعث خونریزی می شوند و سوراخ زخم کمتر قابل جستجو است و غالباً دیده نمی شوند .
گزش مارهای زمینی دردناک و سوراخ ریز دندان‌ها روی زخم مشهود و خون آلود است . گزش مار دریایی دردناک نیست و مشاهده سوراخ جای دندان کار روی زخم خیلی مشکل است .
گزش مار افعیها با درد موضعی ، تورم و تغییر رنگ موضع گزش غالباً طی ۱۵ دقیقه بعد از گزش شروع می شود و مسمومیت به تدریج پیشرفت می نماید . حساس شدن غدد لنفاوی مربوطه غالباً طی یک ساعت بعد از گزش آشکار می گردد و از علائم مسمومیت محسوب می شود . مشاهده تورم در مسمومیت‌های شدید کمی مشکل است لذا محیط یا حجم عضو مصدوم و غیر مصدوم باید اندازه گیری شود و با هم مقایسه گردد . در گزش افعی‌ها معمولاً ادرار خونی یا هموکلوبینوری و بعد عدم انعقاد خون ظاهر می شود . در شرایطی که تجهیزات و امکانات آزمایشگاهی در اختیار نباشد ، آزمایش ساده زمان لخته شدن خون کامل بسیار مفید خواهد بود . برای این منظور مقدار چند میلی لیتر از خون بیمار را داخل لوله تمیز آزمایشگاهی قرار می دهند و آن را به مدت ۲۰ دقیقه در حرارت اطاق بطور عمودی نگهداری می نمایند چنانچه در طی این مدت خون منعقد نگردد دلیل بر اختلالات انعقادی است .
بعضی از کارشناسان به منظور سرعت عمل اظهار می دارند که چنانچه خون بیمار را در لوله‌های بسیار نازک یا لوله‌های شعریه به مدت ۲ تا ۳ دقیقه در حرارت اطاق قرار دهند اگر خون منعقد نشود دلیل بر اختلال در فیبرینوژن خون است . در هموکلوبینوری رنگ پلاسمای بیمار قرمز یا تیره می باشد سم بعضی افعی‌ها اثری روی انعقاد خون ندارند . گزش گروه افعی‌ها غالباً همراه با تورم شدید و علائم خونریزی همراه با تورم شدید و علائم خونریزی موضعی و ظهور دانه‌های قرمز و چسبندگی خون در یکی دو ساعت اول است .