طب سنتی در ایران در دهه اخیر همراه با نام گیاهان شناخته شده در صورتی که طب سنتی شامل ادویه طب سنتی است و تنها گیاهان نمی باشند ادویه طب سنتی شامل (معدنی، حیوانی، گیاهی)
گوشه ای از این اقیانوس بی کران معدنی ها می باشند که زاج ها با متجاوز از ۲۵ نوع یکی از این مواهب هستند.
زاج نیز هم چون برخی گیاهان از ادویه ضد عفونت می باشد چون دارای مواد قابضه می باشد. جسمی معدنی بلوری و در اثر تأثیر مواد معدنی به رنگ های متفاوت دیده می شود.
نام علمی زاج سفید:
Steoptria Alon aloman alen
نام های دیگر:
ـ فارسی: زاک، زاغ، زاج
ـ عربی: شب
ـ یونانی: خلل القیس
ـ هندی: پهتکری
ـ نام های محلی:
زمه (مشهدی)، زی (ترکی)، زمج (افغانی)، شیب (ارمنی) (قلقطار، قلقدیس، نحاس(
انواع:
متجاوز ۲۵ نوع موجود می باشد.
به علت کثرت انواع مشهورترین آنها را بیان می شود. زاج سفید (شوغار)، احمر، اخضر، اصفر، اسود، سرخ و سیاه (رنگ رزان و کفشگران)، زاج الاساکفه، مقطر، جامد، مطبوخ، بلوری، قبرسی، لاری، رومی، روش، شرقی، انگلیسی، شیری، پاریسی (قلقند، قلقنت سوری، شیرازی(
انتشار:
از انواع زاج چنین برمی آید که در اکثر نقاط جهان موجود می باشد اما در کشور ما از مشهورترین مکان ها زاکان قزوین زاکان طارم و زاگون تهران می باشد و اگر در جاده هراز از منطقه آب اسک توقفی نموده باشید، آب جاری این منطقه آب زاج می باشد که رسوبات آن در رودی کوچک به وضوح نمایان و حوضچه ای کوچک آب زاج نیز هنوز در این مکان جهت کسانی که دچار مشکل پوستی هستند قابل استفاده می باشد.
اجزاء:
زاج سفید خفیف الوزن (سبک وزن) بهترین آن مصری براق مانند زرنیخ بدخشی است که در دست زود ریز می شود و غالباً جسمی بلوری با مزه کس و ظاهری مانند نمک سنگ و نمک ترکی دارد.
موارد متشکله:
زاج ها دارای مواد فلزی گوناگون می باشند سفید آن دارای حامض کبریتیک (اسیدسولفوریک)، اکسید اول آهن و آب سولفات پتاسیم، آلومین می باشد.
زاج سبز:
دارای سولفات آهن، زاج کبود یا کات کبود دارای سولفات مس.
طبیعت: انواع آن در سوم گرم و خشک مایل به لطافت و زاج سفید از همه نوع آن لطیف تر است.
زاج سبز:گرم و خشک
زاج زرد:در سوم گرم و خشک برعکس املاح که در سوختن غلیظ می شود، زاج سبز در سوختن لطیف می شود.
افعال:
قابض، جالی
اندام سر:
رفع عرق ریزی پیشانی و صورت
موی سر:
به گفته شیخ الرئیس خوردن یک درم (۳ گرم) (زاج احمر) موی سفید را می ریزاند و به جای آن موی سیاه می رویاند در افراد مرطوب قوی المزاج مؤثر است.
به علت تجفیف زیاد (زاج اصفر) برای مو مانند زاج احمر مصرف شود و بایستی آب زیاد مصرف شود.
کرم معده:
جهت اخراج حب القرع (زاج اخضر(
دهان:
قیروطی آن جهت اکله دهان، پاشیدن پودر آن در دهان جهت رفع عفونت
زاج (اصفر) را نرم سائیده با سورنجان زیر زبان نگه دارند جهت صفدع، اکله دهان، قلاع دهان نافع است.
حلق:
غرغره جهت عضلات حلق
بینی:
نفوخ آن جهت رعاف
گوش:
تنقیه چرک گوش (رفع عفونت) ـ فتیله با عسل جهت قروح گوش (رفع عفونت)
دندان:
ورم بین دندان، درد دندان (زاج الاساکفه)
چشم:
با عسل جهت سطری پلک چشم
شستن با زاج و آب باران رفع غشاوه رقیق چشم و بیاض می نماید
پوست:
ازاله کوشت زائد، رفع بیاض پوست، ناخنه، جرب، جمره، سلعه، حکه خشک، قروح خبیثه (رفع عفونت(
ـ رفع بریدگی جلدی به وسیله مالیدن زاج و یا زرور آن.
ـ مالیدن زاج بر جوش غرور (کاهش جوش(
مثانه:
دفع قروح مثانه (عفونت(
ـ دفع قرحه احلیل (عفونت(
کلیه:
تفتیت حصاه (بایستی داروسازی شود(
ضربدیدگی:
کماد زاج و ضماد زاج و نمک جهت دررفتگی عضلات و کوفتگی
بواسیر:
جهت بواسیر و نواصیر مقعد
رحم:
حمول آن بهبود عفونت و ترشحات
ته زن آن به واسطه قبضوت زاج جمع کننده رحم حمول زاج با آب گندنا جهت نزف الدم رحم (عفونت(
عرق النسا:
حقنه زاج (الاساکنه) جهت عرق النسا.
داروسازی:
در داروسازی به صورت، غسول، غرغره، مضمضه، کحل، حمول، سفوف، سنون، گرد، لوسیون، پوسیون، حب، نفوخ، ذرور مصرف دارد.
مضرت:
از خوردن اقسام زاج سرفه دموی و سل و قروح اعضا باطنی امعا و سجع حاصل می شود. زیاده از ۳ گرم زاج (زرد) کشنده است.
مصلح:
آشامیدن شیر تازه دوشیده شده، کره تازه، شربت زوفا
مانع الجمع (تداخل و عدم سازش
قلیائیات، کربوتات ها، املاح فلزی، با زاج مصرف نشود.
پادزهر:
بی کربنات دوسود (جوش شیرین(
روش شناخت:
زاج سفید، کاغذ تورنسل را قرمی می کند و روش شناخت زاج مقطر با مالیدن به فولادی رنگ فولاد مسی می شود.
حیوانات:
از دود دادن زاج موش و مگس گریزان هستند، مالیدن محلول ۵۰% زاج کبود به زخم پای دام باعث بهبود زخم می شود.
دباغی:
آش کردن پوست
رنگرزی:
جهت رنگرزی ابتدا پارچه را در زاج شسته سپس خشک کرده، رنگ می کنند و به طور کلی جهت دندانه کردن رنگ به کار می آید.
مرکب سازی:
در صنعت مرکب سازی به کار می آید. اشعار زیادی در این رابطه وجود دارد از جمله قطعه مشهور
هم سنگ دوده زاج است هم وزن هر دو بازو
هم سنگ هر سه صمغ است آن گاه زور بازو
میرعلی هروی ـ کتاب مدادالخطوط، شعر منسوب به صدرالشعریعه، فرهنگ افواهی (فولکلور) و ادبیات
زن تازه زا تا هفت روز را زاج می نامند که ادویه ای برای زن زائو وجود دارد که به آن زاجی (اهل مشهد) می گویند.
دلیری که ترسد زپیکان و شیر زن زاج خوانش نخوانش دلیر ابوالمؤید بلخی
تجربیات و اعتقادات:
زاج در نزد ایرانیان جایگاه ویژه ای داشته همواره با اسفند سوزانیده می شود هم جهت رفع حشرات و هم به عنوان چشم زخم به کار می رود.
ـ اگر طفلی شیرخواره گریه بیش از حد بنماید و مشکلی نداشته باشد با قرار دادن زاج سفید زیر سر طفل و انداختن آن صبح در آتش طفل آرام می گیرد.
ـ در چلو کبابی ها جهت سفید کردن برنج در هنگام خیس کردن به آن زاج سفید اضافه می شود.
ـ جوشانده زاج سفید در ظروف آلومینیوم باعث سفیدی ظرف می شود.
ـ در گذشته در حوض خانه ها و استخرها برای جلوگیری از لیز شدن و فاسد شدن سریع آب کات کبود یا زاج کبود یا سولفات مس به آب به مقدار ۵ درصد اضافه می شد.
ـ جهت سالم ماندن و سبز ماندن خیارشور به آن مقدار کمی کات کبود زده می شود.
ـ در سلمانی ها زاج جهت رفع بریدگی پوست به کار برده می شده چون اثر ترمیمی سریعی بر زخم دارد و با مالیدن آن به صورت های خون آلود سریعاً خون بند می آمد. (رفع عفونت و قابض خون(
ـ جهت رفع بدبوئی عرق بدن مالیدن زاج یا محلول عرق ریزی را کم می کند.
ـ جهت بستن مسامات پوست صورت و منافذ پوست می توان از زاج به صورت محلول و یا پودر زاج استفاده نمود (قابض(
محمدهادی عطارنژاد
منابع:
۱ مخزن‌الادویه قرابادین کبیر/ عقیلی خراسانی/ مروی/ ۱۳۵۰
۲ تحفه حکیم مؤمن/ محمد مؤمن میرزا محمدخان تنکابنی/ مصطفوی/ ۱۳۵۰
۳پزشکی‌نامه/ ناظم‌الطبا/ خیام/ ۱۳۳۰
۴) الابنیه عن حقایق‌الادیه/ موفق هروی/ انتشارات دانشگاه تهران/ ۴۶
۵) اختیارات بدیعی/ علی بن حسین انصاری شیرازی/ محمدتقی میر/ پخش رازی/ ۱۳۷۶
۶) فرهنگی علی‌اکبر دهخدا/ دهخدا/ دانشگاه تهران/ ۱۳۷۰
۷) فرهنگ نفیسی/ ناظم‌الااطبا/ خیام/ ۱۳۴۳
۸) تعلیم خط/ حبیب‌اله/ فضائلی/ سروش/
|
امتیاز مطلب : 0
|
تعداد امتیازدهندگان : 0
|
مجموع امتیاز : 0
عضو شوید
عضویت سریع
آمار مطالب
آمار بازدید
